Voor boeren die agro-ecologie en biologische landbouw omarmen is korteketenverkoop een perfecte match. In hun strategie staat het lokale contact met de consument hoog aangeschreven. Ze streven ernaar hun producten lokaal op een transparante wijze, tegen een eerlijke prijs conform hun geleverde inspanningen aan te bieden. Samenwerking met gelijkgestemde partijen kent hierbij heel wat voordelen en draagt bij tot het succes van korteketeninitiatieven.  In de brochure ‘De kracht van samenwerking voor eerlijke voedselketens’  brachten  ILVO, Bioforum, CCBT, Voedsel Anders en Steunpunt Korte Keten in het kader van het Living Lab Agro-ecologie en biologische landbouw ervaringen samen over hoe samenwerking loont om te komen tot een eerlijke prijs. Aan de hand van 8 inspirerende cases uit Vlaanderen en Wallonië worden voordelen en uitdagingen belicht. Met deze brochure willen we landbouwers, adviseurs en korteketenbedrijven informeren en inspireren.

Agro-ecologische keten, eerlijkheid, participatie en verbinding doorheen de keten centraal.

In hun streven naar een eerlijke prijs, overeenkomstig hun geleverde inspanningen, zoeken agro-ecologische en biologische landbouwers vaak naar nieuwe verdienmodellen die sterk geïnspireerd zijn op de principes van de korte keten: 

• Nabijheid klant: er bestaat een rechtstreekse relatie tussen producent en consument. Dat draagt bij tot een wederzijdse vertrouwen en een grotere betrokkenheid in het voedselsysteem. De consument weet wie zijn product maakt, de producent weet waar zijn producten naartoe gaan. Transparantie is essentieel, zeker als er toch een tussenschakel (grotere afnemer, webplatform, ...) betrokken is. 
• Beperkt aantal schakels: Korte keten wijst op een beperkt aantal schakels. De afstand die het product tussen producent en consument aflegt, wordt beperkt gehouden. 
• Lokale karakter: Plaatselijk geteelde producten worden lokaal verkocht, zoveel mogelijk rechtstreeks aan consumenten of lokale afnemers. Hierdoor ontstaat een zekere territoriale verbondenheid en betrokkenheid bij de herkomst van het product.
• De landbouwer is prijszetter in plaats van prijsnemer. Hij/zij heeft zeggenschap over hoe hij/zij produceert, verkoopt en producten in de markt zet.

Een veelheid aan verdienmodellen probeert hier invulling aan te geven zoals hoevewinkels, markten, webwinkels, Community Supported Agriculture (CSA), rechtstreekse verkoop aan verwerkers of lokale winkels (B2B), enz. Deze nieuwe verdienmodellen impliceren vaak een uitbreiding van het takenpakket en bijkomende vaardigheden van de landbouwer. Naast producent wordt een landbouwer verkoper, marketeer, verwerker, transporteur, enz. Het is een hele uitdaging om deze rollen te combineren en efficiënt uit te voeren.

Door krachten te bundelen levert samenwerking op wat een individueel bedrijf op eigen houtje niet gerealiseerd krijgt en kan het agro-ecologisch verdienmodel verder geoptimaliseerd en opgeschaald worden.

De kracht van samenwerking

Samenwerking kan verschillende voordelen bieden zoals:

• Uitbreiden van het assortiment door elkaars producten te verkopen, uitbreiden van de afzetmarkt door samen nieuwe afzetkanalen te creëren of te verkopen via gezamenlijke lokale afzetkanalen, of samenwerken met andere ketenspelers voor de creatie van nieuw product of dienst, wat kan leiden tot extra inkomsten en een uniek verhaal, enze
• Optimaal gebruik van competenties en kennis: samenwerking maakt het mogelijk om  vaardigheden en expertise van verschillende mensen te combineren, waardoor iedereen zich kan concentreren op zijn eigen specialiteit.  Er kan ook kennis gedeeld worden en kunnen kosten voor bv marketing of IT kunnen gedeeld worden.
• Gezamenlijke investeringen in infrastructuur zoals koelcellen, opslagruimtes en verwerkingsinstallaties kunnen kosten verlagen en efficiëntie verhogen.
• Eerlijke prijszetting:  open dialoog en transparantie tussen verschillende ketenspelers over de reële kostenstructuur van de geleverde producten of diensten maakt het mogelijk om langetermijnafspraken te maken over een eerlijke prijs, gebaseerd op geleverde inspanningen op vlak van kwaliteit, milieuzorg en duurzaamheid.
• Door samen te werken kunnen landbouwers en partners hun producten beter promoten en consumenten informeren over hun aanpak, wat de band tussen producenten en consumenten versterkt.
• Door krachten te bundelen krijgen landbouwers soms een betere toegang tot financiële middelen doordat financiers en overheden eerder geneigd zijn om te investeren in initiatieven met een collectieve aanpak.

Niet alle samenwerkingsverbanden richten zich op alle voordelen, maar combineren vaak meerdere voordelen om hun positie te versterken.

Uitdagingen bij samenwerking

Samenwerking  gaat ook gepaard met nieuwe uitdagingen.  Hoe meer actoren betrokken, hoe groter de potentiële impact, maar ook hoe uitdagender de samenwerking wordt. Naast tijd en middelen mag men bij samenwerking het belang van een goede organisatie, de nood aan specifieke vaardigheden en leiderschap, en een mentaliteit van collectief denken niet uit het oog verliezen.

• De nodig tijd voorzien om het samenwerkingsverband op te zetten en gaande te houden.
• Financiële middelen vinden om gezamenlijke infrastructuur (vb koelcellen, verwerkingsinstallatie, …) en logistiek (bv. bedrijfswagen, uitbesteden van vervoer, …) uit te bouwen.
• Een goede organisatie met duidelijke afspraken rond interne organisatie, taakverdeling, visie en businessplan
• Complementaire vaardigheden en bereidheid om van elkaar te leren.
• Het collectief belang soms voorrang geven boven het individueel belang in kader van de gezamenlijke visie.
• Aanduiden van een ‘trekker’  als inspirator en motivator met een heldere visie en ondernemerschap.
• Bewaken van de agro-ecologische principes binnen het samenwerkingsverband, met blijvende aandacht  voor de principes van transparantie, lokaliteit, eerlijkheid. 

Met goede afspraken, vertrekkend vanuit respect,  eerlijkheid, openheid en verbindende communicatie kan men aan veel van deze uitdagingen tegemoet komen en zullen de slaagkansen vergroten. 

8 inspirerende voorbeelden

Aan de hand van 8 inspirerende cases uit Vlaanderen en Wallonië belicht de brochure voordelen en uitdagingen van samenwerking. We laten o.a. boeren aan het woord die samen leveren aan buurtwinkels of horeca of zelf samen een winkel in de stad uitbaten, een verwerker die samenwerkt met een groep van boeren om lokale ingrediënten te verwerken tot een lokaal product, een CSA-boer die groenten levert aan een lokaal ziekenhuis en een initiatief van pluimveehouders die samen een slachthuis beheren.

Elk initiatief uniek

Omdat de context waarin de initiatieven zich ontwikkelen telkens verschillend is, kunnen we niet zomaar hun aanpak veralgemenen. De brochure omvat daarom ook algemene informatie en een stappenplan dat kan helpen bij het opzetten van succesvolle samenwerkingsverbanden. Er wordt gewezen op enkele wettelijke implicaties rond voedselveiligheid, transport en ruimtelijke ordening en mogelijke juridische vormen van samenwerking. De meegegeven tips kunnen helpen om bepaalde uitdagingen aan te pakken en mogelijk conflicten  te voorkomen.

Je kan de digitale versie van de brochure hier downloaden.

De brochure is het resultaat van een traject van ruim een jaar binnen het Living Lab Agro-ecologie en Biologische landbouw. Begin 2023 kozen betrokkenen bij het living lab het thema 'Samenwerking doorheen de agro-ecologische keten voor een eerlijke prijs'. Bioforum, CCBT, Voedsel Anders engageerden zich om samen met ILVO verschillende activiteiten uit te werken rond dit thema. De resultaten van bedrijfsbezoeken, collectieve denkoefeningen met diverse partijen aangevuld met relevante bestaande informatie werden gebundeld in deze brochure.

De brochure kwam tot stand met de financiële hulp van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij.